In de vroege ochtend van 24 februari 2022 vielen Russische troepen vanuit de Krim, Belarus en het oosten Oekraïne binnen. Aangezien dit niet uit zelfverdediging gebeurde en de VN-Veiligheidsraad er geen toestemming voor gaf, noemt Amnesty dit een daad van agressie; een oorlogsmisdrijf. Amnesty heeft informatie dat het Russische leger onnauwkeurige wapens gebruikt. Er worden willekeurige aanvallen uitgevoerd in gebieden waar veel burgers wonen en op beschermde gebouwen zoals ziekenhuizen. Dit is in strijd met het oorlogsrecht en kunnen oorlogsmisdrijven zijn. Een groeiend aantal mensen probeert vanwege het oorlogsgeweld Oekraïne te verlaten.
Mensen die in Rusland protesteerden tegen de inval in Oekraïne werden onmiddellijk gearresteerd, meldde OVD-Info, die politiek gemotiveerde arrestaties en detentie monitort. Ook in Belarus werden demonstranten opgepakt.
Mensenrechten onder druk
Alleen al de dreiging van een Russische invasie in Oekraïne had grote invloed op de levens van de bevolking. De economische en sociale rechten in Oekraïne waren al negatief beïnvloed. Stijgende prijzen voor basisbehoeften als voedsel en medicijnen tasten het recht op gezondheidszorg en een behoorlijke levensstandaard aan. Vooral zeer oude en zeer jonge mensen en mensen met een laag inkomen hebben hier last van. Ook was het recht op onderwijs in het geding doordat scholen met tussenpozen zijn gesloten vanwege beschietingen. En in Rusland is de roebel sterk in waarde gedaald en stijgen de prijzen.
Conflict vol mensenrechtenschendingen
Separatisten riepen in 2014 in de Oost-Oekraïense provincie Donbas twee volksrepublieken uit: Donetsk en Loegansk. Oekraïne accepteerde de afscheiding niet, waarna er een oorlog uitbrak tussen het Oekraïense leger en (pro-Russische) rebellen. Honderden mensen werden tijdens het conflict slachtoffer van buitengerechtelijke executie, marteling, ontvoering, gedwongen verdwijning en willekeurige detentie. Zowel separatisten als regeringstroepen maakten zich hier schuldig aan. Ook ontvluchtten veel mensen het gebied. In 2015 kwam het tot een wapenstilstand in de Donbas. Toch werd er daarna aanhoudend over en weer geschoten.
Nieuwe vluchtelingencrisis
Door de mensenrechtencrisis in Oost-Oekraïne van 2014-2015 sloegen miljoenen mensen op de vlucht en honderden werden het slachtoffer van buitengerechtelijke executie, marteling, ontvoering, verdwijningen en willekeurige detentie waaraan zowel separatistische als regeringstroepen zich schuldig maakten. Voor de Russische inval waren 1,45 miljoen mensen van hun woonplaats op de Krim of in de Donbas verdreven. Nu Russische troepen Oekraïne zijn binnengevallen, zijn volgens de VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR al meer dan 3 miljoen mensen het land ontvlucht. Amnesty is bezorgd over berichten dat sommige vluchtelingen mogelijk racistisch behandeld worden, dat families gescheiden worden en dat kinderen, zwangere vrouwen en ouderen aan de grens vast komen te zitten.
Vrije meningsuiting aan banden
Inwoners van Donetsk en Loegansk die er een andere mening op na houden dan de feitelijke machtshebbers in deze republieken, werden door de separatistische leiders onderdrukt. Ze werden willekeurig gearresteerd en mishandeld of gemarteld om ‘bekentenissen’ af te dwingen. Geregeld werden mensen onder onmenselijke omstandigheden gevangengezet.
Na de Russische invasie van Oekraïne wordt de vrije meningsuiting in Rusland verder onderdrukt. Er werd in sneltreinvaart een wet aangenomen die het verspreiden van ‘valse informatie‘ over de oorlog in Oekraïne stafbaar stelt. Wie de wet overtreedt kan tot 15 jaar cel krijgen.
Oost versus West
In de jaren ’80 van de vorige eeuw stonden de Sovjet-Unie en de leden van het Warschaupact pal tegenover het Westen en de Navo. Dat veranderde toen begin jaren ’90 de Sovjet-Unie uiteenviel en er een einde kwam aan het Warschaupact. Veel voormalige Sovjetrepublieken en Oostbloklanden (Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Roemenië en Bulgarije) werden in de jaren daarna lid van de Navo. Dat was Rusland een doorn in oog. Rusland had deze landen liever als neutrale bufferzone tussen zichzelf en de Navo gezien.